نگاهی کلی به تاریخچه کوهنوردی

آثار حضور انسان در کوهستان از دوره پیش از تاریخ وجود دارد. کهن‌ترین آنها، اوتسی، یک مومیایی طبیعی مربوط به 3300 سال پیش از میلاد مسیح است که در منطقه آلپ اوتستال پیدا شده‌است. در متون تاریخی نیز شواهد زیادی از کوهنوردی یافت می‌شود که به منظور کشورگشایی، زیارتهای مذهبی، جهانگردی و… انجام شده‌اند. اما می‌توان گفت کوهنوردی به عنوان ورزش، در سال 1786، با اولین صعود ثبت شده به قله مون‌بلان شروع شد. سپس، در قرن نوزدهم میلادی، ورزش کوهنوردی گسترش بیشتری پیدا کرد.برای نمونه در سال 1857 اولین کلوپ کوهنوردی در لندن تأسیس شد که سرآغازی بود برای آنچه به عنوان سالهای طلایی کوهنوردی (65–1857) شناخته می‌شود چرا که بسیاری از قله‌های مهم رشته کوه آلپ برای اولین بار در این دوره فتح شدند.پس از این دوره، کوهنوردی شکل امروزی خود را گرفت یعنی همراهی راهنمایان حرفه‌ای و استفاده از ابزار و تکنیکهای ویژه کوهنوردی، امری متداول شد.در سالهای پایانی همین قرن بود که تلاش برای صعود به قله‌های هیمالیا نیز آغاز شد.

کوهنوردی در ایران نیز به زمان باستان برمی‌گردد. هرودوت در کتاب خود حوادث نبرد ترموپیل (سال 480 پیش از میلاد) و لشکرکشی خشایارشا به یونان را توصیف می‌کند. در این جنگ، تنگه ترموپیل در دست ارتش اسپارت بود اما لشکر پارس با بالا رفتن از کوه‌های مشرف به تنگه (با حداکثر 650 متر ارتفاع از سطح دریا)، اسپارتی‌ها را دور زد و پشت سر سپاه دشمن درآمد. البته طبق سنگ‌نگارهٔ آرامگاه خشایارشا در نقش رستم، سربازان لشکر پارس از همه اقوامِ زیر سلطه امپراطوری ایران بسیج شده بودند و مشخص نیست کدام قسمت سپاه در این عملیات شرکت داشتند.ابودلف نیز در سفرنامه‌اش (سال 341 هجری قمری یا 331 هجری خورشیدی) از تلاش ناموفق خود برای صعود به قله دماوند سخن گفته‌است که برای آشنایی با جغرافیا و کانی‌های منطقه انجام داده بود.در کتاب خداوند الموت نیز از کوه‌پیمایانی یاد می‌شود که در قرن پنجم هجری قمری در قهستان پیش قراول جنگ در مناطق کوهستانی بودند.(به این کتاب انتقادات بسیاری وارد است؛ از جمله تحریف تاریخ توسط مترجم و ساختگی بودن نام نویسنده آن؛ بنابراین نمی‌توان آن را منبع تاریخی قابل استنادی به‌شمار آورد). در سال 1236 خورشیدی (زمان سلطنت ناصرالدین شاه) یک تیم چهار نفرهٔ ایرانی (سرهنگ توپخانه محمد صادق خان قاجار، مصطفی خان یاور توپخانه، میرزا فتح‌الله پسر نصیرالملک وزیر اوقاف و عسگر خان برادر صاحب جمع) صعودی اکتشافی به قله دماوند داشتند که شرح آن در روزنامه وقایع اتفاقیه نیز چاپ شد.

اما در سده 14 هجری خورشیدی بود که «ورزش کوهنوردی» در ایران پا گرفت. شاهد این ادعا رخدادهایی است چون: چندین صعود به دماوند، توچال، علم‌کوه و سبلان در دهه 1310، ظهور کوهنوردان نامداری مانند محمود اجل،کیغام میناسیان و محمدکاظم گیلانپور، تأسیس باشگاه‌های کوهنوردی مانند باشگاه کوهنوردی عباس‌آباد تبریز (1319)،باشگاه حزب پیکار (بعدها باشگاه نیرو و راستی) (1322)،[26] باشگاه کوهنوردی و اسکی افسران ارتش (1322)،انتشار هفته‌نامه ورزشی نیرو و راستی (1322) توسط منوچهر مهران،[26] ساخت اولین جانپناه کوهنوردی ایران در اسپیدکمر (1326)، تأسیس فدراسیون کوهنوردی و اسکی ایران (1327)با نام کنونی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی جمهوری اسلامی ایران).

مدارک موجود نشان می‌دهد که زنان نیز در همین سالها پابه‌پای مردان کوهنوردی را به‌طور جدی شروع کردند. برای مثال در خرداد ماه 1315 «مجله نیرو و راستی» گزارش داده‌است که گروهی آلمانی به هنگام صعود توچال، ملوک تیموری را بر قله دیده‌اند و از او عکسی گرفتند تا برای چاپ در نشریه‌ای آلمانی بفرستند.او اولین زن ایرانی است که یک دهه بعد (در سال 1325)، قله دماوند را صعود کرد.سپس در سال 1327 روح‌انگیز حکیمی به قله 6500 متری پوکادله در رشته کوه هیمالیا صعود کرد.

به این ترتیب، ورزش کوهنوردی در ایران رشد سریعی داشت و امروزه همچنان محبوب مانده‌است.